مقدمه

یادگیری لغت همواره یکی از مهمترین دغدغه‌های زبان‌آموزان بوده و جزو مشکل‌ترین قسمت‌های یادگیری زبان انگلیسی است. تقریباً برای تمام ما پیش آمده که واژه‌ایی را در متنی ببینیم، آن را تشخیص دهیم، اما معنی آن را به یاد نیاوریم. در واقع یکی از بخش‌های جدایی ناپذیر یادگیری زبان انگلیسی، فراموشی لغاتی است که قبلاً آن‌ها را خوانده و تا حدی به خاطر سپرده‌ایم. سوالی که در این مقاله مطرح شده، پرتکرارترین سوالی است که در زمینه‌ی یادگیری لغت پرسیده شده است. معمولاً افراد یا طبق آنچه که از دیگران شنیده‌اند و یا با توجه به تجربه‌ی شخصی که از مطالعه‌ی زبان انگلیسی داشته‌اند، سعی می‌کنند به سوال فوق پاسخ دهند. در مقاله‌ی حاضر قصد داریم ابتدا رایج ترین راه‌های یادگیری لغت را معرفی کرده، سپس مزایا و معایب هر یک را مورد بررسی قرار داده و پاسخی منطقی و منسجم به سوال فوق بدهیم.

تکرار طوطی‌ وار

با صراحت می‌توان گفت که این روش قدیمی‌ترین روش یادگیری لغت است که هنوز هم در بسیاری از کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه استفاده می‌شود. در این روش، زبان آموز یک لغت را به همراه معنی آن بارها و بارها با خودش تکرار می‌کند. در گذشته تصور غالب بر این بود که هر چه یک لغت بیشتر تکرار شود، ذهن راحت‌تر می‌تواند آن لغت را به یاد بیاورد. اگرچه “تکرار” امروزه هم به عنوان یک عنصر بسیار موثر در به خاطرسپاری واژگان شناخته می‌شود، اما کیفیت این تکرار و فاصله‌ی زمانی که باید بین هر تکرار باشد بسیار مهم است. اینکه شخص برای مدت چند دقیقه مدام یک لغت را تکرار کند بدون آنکه روی معنی آن لغت تمرکز کند معمولاً به یادگیری ختم نمی‌شود. اگر این روش را امتحان کرده باشید، حتماً می‌دانید که پس از چند بار تکرار کردن یک لغت، ذهن شما معطوف به موضوع دیگری می‌شود و تکرار شما بی اثر خواهد بود. گذشته از این، تکرار طولانی مدت حجم بالایی از لغات کاری بسیار فرسایشی بوده و انرژی بسیار زیادی از زبان‌ آموز می‌گیرد. در اینجا ذکر این نکته لازم است که تکرار طوطی وار جهت یادگیری و به اصطلاح حفظ کردن افعال بی قاعده بسیار موثر است. البته به یاد داشته باشید که باید هر فعل را فقط چند بار تکرار کنید اما این کار را با فواصل زمانی مشخص ( مثلاً هفته‌ای دو یا سه مرتبه‌ ) انجام دهید.

به کارگیری روش تصویرسازی ذهنی

روش تصویرسازی ذهنی را استاد حافظه‌ی جهان یعنی هری لورن آمریکایی ابداع کرد. نکته در مورد این روش زیاد است و محدود به یادگرفتن لغات نمی‌شود، اما در اینجا ما فقط آنچه که به یادگیری لغت مربوط است را معرفی می‌کنیم. نکته‌ایی که جناب لورن مطرح می‌کند این است که هر لغتی در یک زبان تا حدی شباهت آوایی به یک لغت در زبان دیگر دارد. مثلاً واژه‌ی bud که به معنای غنچه است، کاملاً مانند “باد” در فارسی تلفظ می‌شود. کاری که زبان آموز باید انجام دهد ایجاد یک رابطه‌ بین لغت bud و واژه‌ی “باد” است. هر چقدر این رابطه باجزئیات‌تر و غیره‌ واقعی‌تر باشد، ذهن آن را راحت‌تر به یاد خواهد آورد، ( اینکه شما به راحتی تصویر پلنگ صورتی، باب اسفنجی، و گربه سگ را به یاد می‌آورید به دلیل عجیب بودن ظاهر این شخصیت‌های کارتونی است). حال اگر بخواهیم لغت bud را حفظ کنیم می‌توانیم خود را در خیابان تصور کنیم که باد به سمت ما می‌وزد و هزاران غنچه‌ی رنگانگ و کوچک و بزرگ را به سمت ما می‌آورد. این غنچه‌ها می‌توانند چشم و گوش داشته باشند، آواز بخوانند، فریاد بزنند و…. . می‌توانید تصور کنید هر گاه باد به شما و اطرافیانتان می‌وزد صدها غنچه از جسم شما خارج و به آسمان می‌روند. حتی می‌توان در مسیر باد غنچه‌ی زیبا و تنهایی را تجسم کرد ، این غنچه به خودش می‌لرزد، اشک می‌ریزد و از شما کمک می‌خواهد. این تصاویر شاید غیره‌ طبیعی یا بچگانه بنظر برسند، اما فراموش نکنید که هدف شما یادگیری لغت است. قرار نیست کسی شما را بخاطر تصویری که در ذهن خود ساخته‌اید سرزنش کند. البته در بسیاری از مواقع شباهت آوایی بین دو لغت بسیار کمتر است اما به شرطی که شخص چند بار لغت مورد نظر را با خودش تکرار کند و کمی از قدرت تخیل خود کمک بگیرد، ‌می‌تواند واژه‌ایی در زبان اول خود پیدا کند که شباهت نسبی با لغت مورد نظر داشته باشد. اگر می‌خواهید از روش تصویرسازی برای یادگیری لغت استفاده کنید، چند نکته را نباید فراموش کنید:

1. تصویری که می‌سازید حتما باید غیره‌واقعی باشد. هر چه غیره‌‌واقعی تر، بهتر.
2. هرچقدر تصویر ساختگی شما جزئیات بیشتری داشته باشد بهتر است. اگر دقت کرده باشید در مثال بالا گفتیم که غنچه‌های ما رنگ‌های مختلفی دارند و هم اندازه نیستند. تمام این رنگ و اندازه‌ها را باید تجسم کنید.
3. اگر خود یا دوستانتان در این تصویر باشید راحت‌ترمی‌توانید آن را به یاد بیاورید.
4. این روش نیازمند تمرین است و در ابتدا ممکن است کاری بسیار سخت بنظر برسد، پس ابتدا از لغات ساده‌تر که شباهت آوایی بیشتری به لغات فارسی دارند شروع کنید.
5. تصاویری که در ذهن خود می‌سازید را باید در یک یا دو هفته‌ی اول چند بار مرور کنید.
6. سعی کنید تصویری که می‌سازید با لغت فارسی شروع شود و به لغت انگلیسی ختم شود ( مانند مثال‌های بالا).

 این روش بیشتر مناسب افرادی است که مجبورند در مدت زمان کوتاهی حجم بالایی از لغات را حفظ کنند. مثلاً زبان‌آموزی که مجبور است ظرف دو روز 100 یا 200 لغت را حفظ کند، یا کسی که می‌خواهد خود را برای کنکور زبان آماده کند. با این حال این روش خالی از ایراد نیست. می‌دانیم که بسیاری از لغات چند معنی متفاوت دارند و ساختن یک تصویر ذهنی بر پایه‌ی یک معنی به یادگیری دیگر معانی آن واژه کمک نمی‌کند. مثلاً واژه‌ی spring به معنی بهار، چشمه، فنر، و پریدن است. همچنین واژه‌ی get دارای معانی رسیدن، گرفتن، فهمیدن، و… است. بنابراین اگر تصویر ساخته شده یکی از این معانی را در خود نداشته باشد، زبان‌آموز ممکن است معنی برخی جملات که این لغت در آن‌ها به‌کار رفته است را درک نکند. همچنین برخی لغات نقش‌های زبانی متفاوتی دارند. مثلاً واژه‌ی fast می‌تواند نقش فعل، اسم، قید، و صفت به خود بگیرد. بنابراین ساختن یک تصویر ذهنی معمولی برای چنین واژه‌ای کمک زیادی به یادگیری تمام نقش‌های این لغت نمی‌کند.

خواندن متون متنوع

این روش یکی از اصولی‌ترین و کاربردی ترین روش‌های تقویت واژگان است. در این روش زبان‌آموز هر روز چند صفحه متن انگلیسی می‌خواند و این کار به مرور زمان تاثیر شگفت ‌انگیزی بر روی دامنه‌ی واژگانی او می‌گذارد. در حالت ایده‌آل، خواندن 5-10 صفحه متن انگلیسی ( داستان کوتاه، مجله، اخبارو…) در بلند مدت به یادگیری حجم بالایی از واژگان انگلیسی ختم می‌شود. از آنجایی که در این روش زبان آموز به طور پیوسته مطالعه می‌کند، هر روز با لغات جدیدی آشنا می‌شود و بارها در متونی که می‌خواند این لغات را می‌بیند.به دلیل این که این لغات را در قالب متن یاد گرفته است، احتمال اینکه آن‌ها را فراموش کند بسیار کم است، البته این نکته در مورد لغات کم تکرار صدق نمی‌کند. مطالعات نشان داده که اگر شخصی 7 بار لغتی را در متون مختلف بخواند، در صورتیکه هنگام مطالعه تمرکز کافی داشته باشد، آن لغت را بخوبی یاد خواهد گرفت. اما مشکلی که در مورد این روش وجود دارد، زمانبر بودن آن است. بیشتر زبان‌آموزان به طور متوسط کمتر از 7 ساعت در هفته زبان می‌خوانند. از آنجایی که بخشی از این زمان را صرف یاد گرفتن دستور زبان و انجام تکالیف می‌کنند، نمی‌توانند آنقدر که باید برای متن خوانی وقت بگذارند. پس این روش اگرچه بسیار مفید است، اما مناسب افرادی که محدودیت زمان دارند، نیست. بنابراین تنها افرادی که امکان متن خوانی مستمر به مدت حداقل یک یا دو سال را دارند می توانند با اتکا به این روش دامنه‌ی لغات خود را تقویت کنند. 

نوشتن و صحبت کردن

یک راه دیگر برای یادگیری لغت، نوشتن و صحبت کردن است. اگر شخصی تصمیم بگیرد که هر روز در مورد موضوعی خاص بنویسید یا صحبت کند، بارها مجبور می‌‌شود برای پیدا کردن لغت مد نظر خود از فرهنگ لغت استفاده کند. از آنجایی که یک یا چند بار آن لغت را در نوشته یا گفتار خود به‌کار می‌برد، آن لغت در ذهن او نهادینه‌ می‌شود. در واقع یک زبان‌آموز هر چقدر هم لغت حفظ کند، تا چند بار آن‌ها را در قالب گفتار یا نوشتار به کار نبرد، نمی‌تواند با اطمینان بگوید که معانی مختلف و کاربرد آن لغات را بلد است. کافی است به مدت چند هفته این روش را امتحان کنید، آنگاه متوجه تاثیر فوق‌العاده‌ی آن خواهید شد. این روش نیز مانند روش متن‌خوانی، نیازمند زمان قابل توجهی است که فقط مناسب افرادی است که زمان کافی برای مطالعه دارند.

بهر‌ه گیر‌ی از فیلم و آهنگ

روش دیگر برای یادگیری و تقویت واژگان نگاه کردن فیلم و آهنگ است. افرادی که مُدام فیلم‌های انگلیسی زبان نگاه می‌کنند و همه روزه آهنگ‌ها‌ی انگلیسی گوش می‌دهند، واژگان جدید زیادی یاد می‌گیرند. اگر برنامه‌ی هفتگی شما به گونه‌ایی است که می‌توانید در طول هفته 3-4 فیلم نگاه کنید، حتما این روش را امتحان کنید. مزیتی که این روش دارد یاد گرفتن تلفظ صحیح لغات و امکان تکرار و تقلید است. از آنجایی که یک شخص انگلیسی زبان لغت مورد نظر را استفاده کرده، می‌توانید فیلم یا آهنگ را متوقف کرده و چند مرتبه لغت (یا کل جمله‌ایی که لغت مورد نظر در آن به‌کار رفته) را مانند همان شخص تکرار کنید. در این روش شما همچنین collocation های رایج  لغات را هم یاد می‌گیرید. معمولا افراد آهنگ‌های مورد علاقه‌شان را بارها و بارها گوش می‌دهند و به اندازه‌ کافی تکرار صورت می‌گیرد. در مورد فیلم اما پیشنهاد می‌شود که یک فیلم را حداقل دو بار ببینید تا تعدادی از واژه‌ها‌ی پر تکرار آن را یاد بگیرید. راه دیگر این است که فیلم‌هایی که نگاه می‌کنید همگی مرتبط با یک یا چند ژانر خاص باشند. در این صورت یک سری لغات را بارها در این فیلم‌ها می‌شنوید و راحت‌تر آن‌ها را یاد می‌گیرید. البته اگر بخواهید از این روش بیشتر‌ین بهره را ببرید، بهتر است  لغات جدید و پرکاربرد موجود در فیلم را یادداشت کنید و هفته‌ای دو یا سه بار آن‌ها را مرور کنید. همچنین می‌توانید خلاصه‌ی فیلم را برای شخصی دیگر( یا حتی برای خودتان) بازگو کنید. در این صورت می‌توانید لغاتی که یاد گرفته‌اید را هنگام بازگو کردن داستان فیلم به‌کار ببرید. در مورد آهنگ هم زمزمه کردن یا خواندن آن با صدای نسبتاً بلند بسیار مفید خواهد بود.

ایرادی که بتوان از فیلم نگاه کردن گرفت، عدم تمرکز حواس کامل است. شما وقتی که به تماشای یک فیلم مشغول هستید، قسمتی از تمرکزتان معطوف به ظاهر شخصیت‌ها و اجسام اطراف آن‌ها می‌شود. از طرفی اتفاقاتی که در فیلم می‌افتند هم نمی‌گذارند شما به طور کامل بر روی مکالمات و لغات جدید در آن‌ها تمرکز کنید. به همین خاطر است که می‌گوییم یک فیلم را دو یا چند بار ببینید. با هر بار نگاه کردن یک فیلم، شما کمتر به محتویات فیلم و بیشتر به جنبه‌ی زبانی آن دقت خواهید کرد.

چند راهکار ساده اما مفید برای تقویت واژگان انگلیسی

فارغ از اینکه کدام روش یا روش‌ها را برای خود انتخاب کنید، باید بدانید که تکنیک‌ها و راهکارهای زیادی وجود دارند که شما می‌توانید به کمک آن‌ها واژگان انگلیسی را با کیفیت بهتری یاد بگیرید. در اینجا تعدادی از این راهکارها را به شما معرفی می‌کنیم.

تست‌ زنی مداوم

تکنیک مفیدی که می‌توانید با استفاده از آن دایره‌ی لغات خود را تقویت کنید تست زنی است. ذهن شما در مواقعی که تست می‌زنید از تمرکز بسیار بالایی برخوردار است. این تمرکز بالا باعث می‌شود لغات را بهتر آنالیز کنید. قسمتی از مغز افراد مرتبط با زبان و واژگانی است که آن شخص می‌داند. وقتی به معنی یک لغت فکر می‌کنید، مغز شما این قسمت را بررسی کرده و از میان صدها لغتی که در آنجا هستند، لغاتی که از نظر آوایی، نگارشی، و یا معنایی شبیه به لغت مورد نظر هستند را دسته بندی کرده و آن‌ها را به شما پیشنهاد می‌کند. قسمت دیگر مغز شما هم تک تک آن لغات را بررسی کرده و با لغت جدید مقایسه می‌کند. ممکن است شما به جواب درست نرسید و آن لغت کاملاً برای شما جدید باشد. اما همین‌که چند ثانیه عمیقاً به معنی آن لغت فکر کرده‌اید، باعث شده که ده‌ها لغت را در ذهن خود مرور کنید. بنابراین جواب دادن 10 تست مرتبط با واژگان به معنای مرور صدها واژه‌ی دیگر در ذهن است. گذشته از این، تست زنی باعث می‌شود که در ذهن شما سوال ایجاد شود و شما را ترغیب می‌کند که به دنبال معنی آن لغات برودید. از آنجایی که این لغات چند لحظه ذهن شما را درگیر کرده‌اند، مغز شما آمادگی بیشتری برای اضافه کردن آن لغات به سیستم زبانی شما دارد. مشکلی که ممکن است اینجا پیش بیایید، عدم انتخاب تست مناسب یا استاندارد است. اگر تستی که انتخاب می‌کنید استاندارد یا مناسب سطح شما نباشد، بدلیل سادگی یا سختی بیش از حد، تمرکز لازم را نخواهید داشت.

استفاده‌ی بهینه از زمان

یک انگلیسی زبان ممکن است معنی بیش از 70000 لغت را بداند اما معمولاً در مکالمات روزانه از 15000 لغت استفاده می‌کند. به گفته‌ی محققان، کسی که می‌خواهد زبان دوم را تا سطح پیشرفته یاد بگیرد، باید بیش‌تر از 10000 لغت از آن زبان را فراگرفته باشد. یادگرفتن این تعداد لغت نیازمند پشتکار، تمرین کافی، انگیزه، و زمان مناسب است. استفاده‌ی بهینه از زمان به شما کمک می‌کند در مدت کوتاه‌تری این تعداد لغت را یاد بگیرید. خبر خوب این است که شما می‌توانید حجم قابل توجهی از این لغات را در طول زمان‌هایی یاد بگیرید که اکثر افراد از آن زمان‌ها استفاده‌ی خاصی نمی‌کنند. منتظر ماندن در صف نانوایی یا نوبت دکتر، نشستن در ایستگاه اتوبوس یا مترو، پیاده‌روی از منزل تا محل کار یا کلاس درس، و منتظر ماندن در ترافیک، تنها چند نمونه از زمان‌هایی هستند که اکثر ما هیچ استفاده‌ایی از آن‌ها نمی‌کنیم. یک زبان‌آموز منظم و با انگیزه می‌تواند در طول همین زمان‌ها صدها لغت را یاد بگیرد. کافی است هر شب قبل از خواب یک لیست 5-10 تایی از لغاتی که می‌خواهید یاد بگیرید را بر روی یک تکه کاغذ یا در قسمتی از موبایل خود نوشته و در طول روز چند بار آن‌ها را مرور کنید. می‌توانید برای آن‌ها تصویر ذهنی و چند جمله بسازید . حتی اگر هفته‌ایی 20 لغت را به این شکل یاد بگیرید، در طول یک سال حدود 1000 لغت را به دایره‌ی لغت خود اضافه کرده‌اید بدون اینکه زمان زیادی صرف کرده باشید.

 استفاده از فلش کارت

روش دیگری که بسیاری از زبان آموزان استفاده می‌کنند، استفاده از فلش کارت است. استفاده از فلش کارت به دو صورت ممکن است. در روش اول زبان آموز هر یک از لغاتی که می‌خواهد یاد بگیرد را بر روی کارت کوچکی می‌نویسد و معنی آن لغت به همراه دیگر نکات ضروری ( نقش لغت، نحوه‌ی تلفظش، مترادف و متضاد، جمله‌ی نمونه،…..) را در پشت کارت می‌نویسد و هر روز تعدادی از آن کارت‌ها را مرور می‌کند. این کار اگرچه فواید خاص خود را دارد و نسبت به یادگیری طوطی وار موثرتر است، اما خالی از ایراد نیست. نگهداری از چند دسته فلش کارت حجیم کار سختی است و اگر این فلش کارت‌ها به هر دلیلی به هم بریزند، مرتب کردن آن‌ها کاری وقت گیر و خسته کننده است، مخصوصاً اگر بصورت الفبایی یا موضوع محور طراحی شده باشند. همچنین، از آنجایی که زبان‌آموز خود فلش کارت‌ها را آماده کرده، احتمال اینکه معنی یا تلفظ لغتی را اشتباهی وارد کرده باشد و یا لغت را بصورت اشتباه در جمله بکار برده باشد، بسیار بالاست. در اینجا استفاده از یک فرهنگ لغت جامع و معتبر می‌تواند کمک زیادی به زبان‌آموز بکند اما احتمال اشتباه به دلیل خستگی یا عدم تمرکز همچنان وجود دارد.

در روش دوم زبان‌آموز از فلش کارت‌های آماده‌ی موجود در بازار استفاده میکند. اما ایراد بزرگی که استفاده از این فلش کارت‌ها دارد این است هنگام مطالعه، زبان آموز (مخصوصاً کودکان و نوجوانان) بیشتر حواسش معطوف به طراحی و رنگ‌آمیزی این کارت‌ها شده و کمتر به لغت مورد نظر توجه می‌کند. در حالت کلی استفاده از فلش کارت فقط به آن دسته از زبان‌آموزانی پیشنهاد می‌شود که بسیار منظم و دقیق هستند، و هر ماه یک یا دوبار تمام فلش کارت‌هایشان را مرور می‌کنند.

نتیجه‌ گیری

اکنون بهتر می‌توانیم به سوالی که در ابتدای این بحث مطرح شده پاسخ دهیم. یادگیری زبان متاثر از عوامل زیادی از قبیل سن، محدودیت زمان، میزان انگیزه، امکاناتی که یک زبان‌آموز دارد، برنامه‌ی هفتگی شخص، و عوامل متعدد دیگر است. اینکه بخواهیم تنها یک روش را به عنوان بهترین روش یادگیری و تقویت واژگان بپذیریم، اشتباهی بزرگ است. برای یادگیری واژگان روش‌های متنوعی وجود دارد که هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارند. هر شخص بنا به خصوصیات فردی و شرایط زندگی خاصی که دارد می‌تواند از یک یا چند روش بهره ببرد. مطمئناً بکارگیری چند روش نتیجه‌ی بهتری به همراه خواهد داشت. بطور کل، پیشنهاد می‌شود افرادی که از نظر زمانی تحت فشار نیستند از راه مطالعه‌ی مداوم و نوشتن و صحبت کردن مستمر دایره‌ی لغات خود را تقویت کنند. آن دسته از زبان‌آموزانی هم که محدودیت زمان دارند، می‌توانند از روش تصویرسازی استفاده کرده و در صورت امکان کم و بیش متون انگلیسی هم بخوانند. تست زنی مداوم به تمام زبان‌آموزان پیشنهاد می‌شود. داشتن یک دفتر لغت (یا هر منبعی که بتوانید از طریق آن لغات جدید را در یک جا جمع کنید) بسیار برای شما سودمند خواهد بود. از اهمیت دیدن فیلم و سریال انگلیسی هم نباید غافل بود. فارغ از اینکه کدام روش یا روش‌ها را انتخاب می‌کنید، فراموش نکنید که عدم استفاده از زبان به مدت طولانی ( بیشتر از یک سال) باعث فراموشی حجم زیادی از واژگان یاد گرفته خواهد شد.

امیدواریم که این مطلب برای شما مفید بوده باشد و اکنون درک بهتری از روش‌های یادگیری لغت به دست آورده باشید. در صورت نیاز می‌توانید سوالات خود را با ما در میان بگذارید. همکاران ما در سریع‌ترین زمان ممکن به سوالات شما پاسخ خواهند داد.